2025-02-14 | 7. ἐλπίς 2. Ewangelie

2. Ewangelie

Zanim zajmiemy się jednak świętym Pawłem, trzeba rzucić okiem na Ewangelie. Mt 12,21 jest ciekawym przykładem, gdyż jest to cytat ze Starego Testamentu, dokładniej z proroka Izajasza (42,4): „w Jego [Sługi Pańskiego] imieniu narody nadzieję pokładać będą”. Wystarczy jednak otworzyć księgę proroka Izajasza, żeby zobaczyć, że źródło tego cytatu jest inne. Zwłaszcza frazy mówiącej o nadziei próżno szukać w Starym Testamencie… Chyba że ktoś korzysta z wydania, które nie opiera się na tekście hebrajskim, ale na tekście greckim (Septuaginta, „Biblia pierwszego Kościoła”) – wtedy owszem, ostatnia fraza się zgadza, ale początek już nie za bardzo. Tak naprawdę nie wiadomo, co się wydarzyło: możliwe, że Mateusz dokonuje własnego przekładu tekstu hebrajskiego, intensywnie inspirując się istniejącym już tekstem greckim i omijając fragment, który jego zdaniem nie jest potrzebny w nowym kontekście. A może cytuje z pamięci… Albo ma do dyspozycji jakąś wersję tekstu, która nie dotrwała do naszych czasów… „Ewangelista Mateusz odczytał początek Izajaszowej pieśni o Słudze Jahwe w świetle wiary pierwszych głosicieli Jezusa, a zarazem tekst Izajasza stał się dlań impulsem do pogłębienia rozumienia zbawczej misji Jezusa” (ks. A. Paciorek, Ewangelia według Świętego Mateusza. Rozdziały 1 – 13; Nowy Komentarz Biblijny. Nowy Testament; Częstochowa 2005, 500). O tym tekście, jego przekładzie i nawiązaniach w Nowym Testamencie jeszcze trzeba będzie zresztą przy innej okazji…

Tekst masorecki (BHS); przekład polski BT5		Tekst grecki (LXX); przekład własny		Tekst grecki NT (NA28); przekład polski BT5
הֵן עַבְדִּי אֶתְמָךְ בֹּו	1a	Ιακωβ ὁ παῖς μου, ἀντιλήμψομαι αὐτοῦ·	18a	ἰδοὺ ὁ παῖς μου ὃν ᾑρέτισα,
Oto mój Sługa, którego podtrzymuję,		Jakub jest moim synem [albo „sługą”], ujmę się za nim.		Oto mój Sługa, którego wybrałem;
בְּחִירִי רָצְתָה נַפְשִׁי	1b	Ισραηλ ὁ ἐκλεκτός μου, προσεδέξατο αὐτὸν ἡ ψυχή μου·	18b	ὁ ἀγαπητός μου εἰς ὃν εὐδόκησεν ἡ ψυχή μου
Wybrany mój, w którym mam upodobanie.		Izrael jest moim wybrańcem, przyjęła go moja dusza;		Umiłowany mój, w którym moje serce ma upodobanie.
נָתַתִּי רוּחִי עָלָיו	1c	ἔδωκα τὸ πνεῦμά μου ἐπʼ αὐτόν,	18c	θήσω τὸ πνεῦμά μου ἐπʼ αὐτόν,
Sprawiłem, że Duch mój na Nim spoczął;		Dałem mu mojego ducha,		Położę ducha mojego na Nim,
מִשְׁפָּט לַגֹּויִם יֹוצִיא׃	1d	κρίσιν τοῖς ἔθνεσιν ἐξοίσει.	18d	καὶ κρίσιν τοῖς ἔθνεσιν ἀπαγγελεῖ.
On przyniesie narodom Prawo.		on przyniesie sąd narodom.		a On zapowie Prawo narodom.
לֹא יִצְעַק וְלֹא יִשָּׂא	2a	οὐ κεκράξεται οὐδὲ ἀνήσει,	19a	οὐκ ἐρίσει οὐδὲ κραυγάσει,
Nie będzie wołał ni podnosił głosu,		Nie będzie krzyczał, ani się nie podda,		Nie będzie się spierał ani krzyczał
וְלֹא־יַשְׁמִיעַ בַּחוּץ קֹולֹו	2b	οὐδὲ ἀκουσθήσεται ἔξω ἡ φωνὴ αὐτοῦ.	19b	οὐδὲ ἀκούσει τις ἐν ταῖς πλατείαις τὴν φωνὴν αὐτοῦ
nie da słyszeć krzyku swego na dworze.		ani głos jego nie będzie słyszany na zewnątrz.		i nikt nie usłyszy na ulicach Jego głosu.
קָנֶה רָצוּץ לֹא יִשְׁבֹּור	3a	κάλαμον τεθλασμένον οὐ συντρίψει	20a	κάλαμον συντετριμμένον οὐ κατεάξει
Nie złamie trzciny nadłamanej,		Trzciny zgniecionej nie zmiażdży		Trzciny zgniecionej nie złamie
וּפִשְׁתָּה כֵהָה לֹא יְכַבֶּנָּה	3b	καὶ λίνον καπνιζόμενον οὐ σβέσει,	20b	καὶ λίνον τυφόμενον οὐ σβέσει,
nie zgasi [ledwo] tlejącego się knotka.		ani knota zadymionego nie zgasi,		ani knota tlejącego nie dogasi,
לֶאֱמֶת יֹוצִיא מִשְׁפָּט׃	3c	ἀλλὰ εἰς ἀλήθειαν ἐξοίσει κρίσιν.
On rzeczywiście przyniesie Prawo.		lecz sąd doprowadzi do prawdy.
לֹא יִכְהֶה וְלֹא יָרוּץ	4a	ἀναλάμψει καὶ οὐ θραυσθήσεται,
Nie zniechęci się ani nie załamie,		powstanie a nie załamie się,
עַד־יָשִׂים בָּאָרֶץ מִשְׁפָּט	4b	ἕως ἂν θῇ ἐπὶ τῆς γῆς κρίσιν·	20c	ἕως ἂν ἐκβάλῃ εἰς νῖκος τὴν κρίσιν
aż utrwali Prawo na ziemi,		aż ustanowi sąd na ziemi;		aż zwycięsko sąd przeprowadzi.
וּלְתֹורָתֹו אִיִּים יְיַחֵילוּ׃	4c	καὶ ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ ἔθνη ἐλπιοῦσιν.	21	καὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ ἔθνη ἐλπιοῦσιν.
a jego pouczenia wyczekują wyspy.		a w jego imieniu narody nadzieję pokładać będą.		W Jego imieniu narody nadzieję pokładać będą.

Łukasz 6,34 pozwala nam trochę lepiej zrozumieć, o co chodzi z drugim znaczeniem czasownika ἐλπίζω: „oczekiwać, spodziewać się”. „Jeśli pożyczek udzielacie tym, od których spodziewacie się zwrotu, jakaż za to [należy się] wam wdzięczność?” (Łk 6,34; BT⁵). Nie chodzi tutaj o nadzieję, tylko o oczekiwanie, które opiera się na wcześniejszych wydarzeniach. Kolejne użycie tego samego czasownika u Łukasza przesuwa się już w stronę nadziei, chociaż tłumaczenie BT⁵ pozostaje przy oczekiwaniu: „Na widok Jezusa Herod bardzo się ucieszył. Od dawna bowiem chciał Go ujrzeć, ponieważ słyszał o Nim i spodziewał się, że zobaczy jakiś znak, zdziałany przez Niego” (Łk 23,8; BT⁵), ale już np. Biblia Warszawsko-Praska: „miał nadzieję, że zobaczy jakiś cud”. Kolejny krok naprzód można znaleźć w następnym, ostatnim już rozdziale tej samej Ewangelii: dwaj uczniowie mówią do Jezusa i o Jezusie „a myśmy się spodziewali, że On właśnie miał wyzwolić Izraela” (Łk 24,21; BT⁵). Widać tutaj, jak granica pomiędzy dwoma znaczeniami jest płynna: wyzwolenie Izraela przez Jezusa było raczej oczekiwaniem czy nadzieją uczniów? Z pewnością o nadziei trzeba mówić w przypadku ostatniego fragmentu z ewangelii, gdzie pojawia się ten czasownik: „waszym oskarżycielem jest Mojżesz, w którym wy pokładacie nadzieję” (J 5,45; BT⁵).

Spośród czterech ewangelistów Łukasz najczęściej mówi o nadziei (ἐλπίζω). Ta jego tendencja staje się jeszcze bardziej wyraźna, jeśli się popatrzy, ile razy ἐλπίζω i ἐλπίς pojawiają się w Dziejach Apostolskich. Ale o tym w kolejnym odcinku…