Oficjalne materiały jubileuszowe proponują nam cztery „Drogi Jubileuszowe wewnątrz Rzymu”. Dwie z nich to jubileuszowe nowości: „Europa w Rzymie” i „Kobiety – Doktorzy Kościoła i Patronki Europy”, trzecia to po prostu cztery bazyliki papieskie, które i tak wchodzą w skład „Siedmiu”. No i wreszcie jest: wielki powrót „pielgrzymki do siedmiu kościołów” w tradycyjnej formie.
Prehistoria
„Oficjalny” początek pielgrzymki do siedmiu kościołów związany jest z osobą św. Filipa Neri, ale już wcześniej można znaleźć pewne ślady, zwykle bardzo ulotne. Z jednej strony trzeba wspomnieć o liturgii i pobożności „chodzonej” w Rzymie. Najpierw pielgrzymowanie do grobów męczenników (znajdujących się poza murami miejskimi) praktykowane już w starożytności, które w ciągu wieków widziało różne fazy, z których chyba najciekawsza to średniowieczne itineraria, czyli opisy tras łączących sanktuaria męczenników przeznaczone dla ówczesnych pielgrzymów. Później zaś papieska liturgia stacyjna (zasadniczo w obrębie miasta) o początkach sięgających starożytności, również z wieloma modyfikacjami w ciągu wieków, ale żywa po dziś dzień w okresie Wielkiego Postu aż do II Niedzieli Wielkanocnej.
Jeśli chodzi o siedem kościołów, to niektórzy dopatrują się inspiracji w siedmiu Kościołach Apokalipsy (Efez, Smyrna, Pergamon, Tiatyra, Sardes, Filadelfia i Laodycea, Ap 1,11; 2 – 3), ale to co najwyżej luźne skojarzenie, pewnie bardziej bazujące na biblijnym (i nie tylko) znaczeniu liczby siedem jako pełni, niż na jakimś zamierzonym naśladownictwie. Równie niejasny jest związek rzymskiej pielgrzymki z klasztorem założonym w Andenne (dzisiaj Belgia) przez świętą Beggę (VII wiek). Ciekawa to była postać: żona i matka, po śmierci męża odbyła pielgrzymkę do Rzymu a następnie założyła klasztor, w którym została ksienią. W klasztorze tym oprócz głównego kościoła znajdowało się również sześć mniejszych (razem les sept églises), rzekomo inspirowanych rzymską pielgrzymką.
W epoce wczesnego średniowiecza w Rzymie za główne kościoły było uznawanych sześć (Najświętszego Zbawiciela na Lateranie, św. Piotra na Watykanie, św. Pawła za Murami, św. Krzyża Jerozolimskiego, Matki Bożej Większej i św. Wawrzyńca za Murami), chociaż i ta lista podlegała wielu zmianom, wśród których redukcja do pięciu kościołów patriarchalnych (bez św. Krzyża Jerozolimskiego) jest najbardziej znacząca. Mirabilia Urbis Romae, średniowieczny przewodnik po Rzymie wydany około 1140 roku, owszem zna wszystkie siedem kościołów, które wejdą w skład pielgrzymki, ale nie grupuje ich w żaden sposób. Można więc przypuszczać, że w tym czasie zwyczaj jeszcze nie istniał albo przynajmniej nie był rozpowszechniony.
Pierwsze „namacalne” ślady można znaleźć dopiero w XIV wieku, z kiedy to pochodzi tekst znany jako Indulgentiae ecclesiarum urbis Romae. Jak to często bywa, tekst istnieje w wielu wersjach a jego datacja jest wątpliwa, jednak przynajmniej niektóre rękopisy mówią o siedmiu kościołach zwanych królewskimi, ponieważ zostały ufundowane przez papieży i cesarzy i cieszą się większymi przywilejami niż inne.
J. R. Hulbert, „Medieval Advertisements of Rome”, Modern Philology 20 (1923) 405.
Sanctus Silvester scribit in cronica sua quod Rome fuerunt mille quingenti et quinque ecclesie quarum maior pars est destructa. Et inter illas tantum sunt septem principales privilegiate maiori privilegio, gratia, dignitate et sanctitate quam alie. Prima est sacrosancta Lateranensis ecclesia que est caput totius orbis et urbis, deinde ecclesia Sancti Petri, ecclesia Sancti Pauli, ecclesia Sancte Marie Maioris, ecclesia Sancti Laurentii extra muros, ecclesia Sanctorum Martirum Fabiani et Sebastiani, ecclesia Sancte Crucis in Hierusalem.
London, British Library, Cotton Julius D VIII (f. 15b) [wg J. R. Hulbert, „Medieval Advertisements of Rome”, Modern Philology 20 (1923) 409].
Sanctus Silvester dicit in cronica sua quod in Roma olim fuerunt mille quingente quinque ecclesie. Inter quas maior pars est destructa. Tamen inter prefatas ecclesias sunt septem privilegiate gratia et sanctitate que dicuntur esse regales que a summis pontificibus et imperatoribus sunt constructe.
